Vlaški jezik odnosno vlaški govor je srpski naziv za arhaične dijalekte rumunskog jezika kojima kao svojim maternjim jezikom govore Vlasi istočne Srbije.
Za Pauna Durlića etnologa iz Majdanpeka, Vlaški jezik je popularni srpski naziv za rumunske dijalekte, kojima kao svojim maternjim jezikom govore Vlasi istočne Srbije. To je jezik samo u etno ili socio-lingvističkom smislu, ne i po naučno-lingvističkim kriterijumima, prema kojima su kategorisani savremeni književni jezici i njihova narečija. Prema tim kriterijumima, vlaški jezik pripada rumunskom knjizevnom jeziku, i odnosi se prema njemu kao i svako narečije prema svom normiranom jezičkom idiomu. To nesvesno priznaje i svaki Vlah, ma koliko priprost bio, kada na svom maternjem dijalektu kaže za sebe ko je i šta je, i kako mu se zove jezik koji je upio sa majčinih usana! Ta rečenica na književnom rumunskom glasi: Eu sunt român care vorbeşte româneşte! A na vlaškim dijalektima glasi ovako: Ĭuo sînt rumîn kare vorbĭaşće rumîńaşće / Ĭo sînt rumîn kare vorbĭeşťe rumîńеşťe! Vlaški jezik je, zapravo, narodni rumunski jezik, čija je specifičnost u tome što več nekoliko vekova živi u osami, van rumunske matice, i bez ikakvog dodira sa njom.
Po istraživanju Tihomira Đorđevića objavljenom u Srpskom Književnom Glasniku iz 1905 možemo o Vlasima čitati sledeće, «kretoh se 20 juna 1905 god. Iz Aleksinca da prođem sredinom onih krajeva Srbije u kojima žive Rumuni, koji mi obično zovemo Vlasima.» dakle Vlasi istočne Srbije su početkom 20 veka bili Rumuni i govorili dijalektima rumunskog jezika.
Tihomir Đorđevic naglašava značaj istraživanja dijalekata Vlaha Srbije kako bi se njima odredilo poreklo Vlaha Srbije «Svi Rumuni u Krаlјеvini Srbiјi gоvоrе diјаlеktimа rumunskоg јеzikа.» Kаkо оvi diјаlеkti stоје mеdu sоbоm i prеmа knjižеvnоm јеziku Krаlјеvinе Rumuniје, zаsаd nеmоgu ništа bližе rеći. Prоučаvаnjе diјаlеkаtа kојim gоvоrе Rumuni u Srbiјi bilо bi оd оsоbitе vrеdnоsti, јеr bismо njihоvim upоznаvаnjеm i pоrеđеnjеm sа diјаlеktimа rumunskоg јеzikа vаn Srbiје оdrеdili pоrеklо nаsih Rumunа».
Za Dr.Biljanu Sikimić početne lingvističke informacije o Vlasima ukazivale su na postojanje dva različita rumunska dijalekta, uslovno nazvanih ungurijanski (banatski) i caranski (muntenski). Istraživanja su potvrdila početne pretpostavke o postojanju dva različita dijalekta rumunskog jezika u severoistočnoj Srbiji, ali se pokazalo da je jezička situacija na terenu mnogo složenija. Pored ova dva različita dijalekta mora se imati u vidu postojanje govora Bufana u okolini rudarskog naselja Majdanpek. Neka početna terenska saznanja govore da je bufana bilo i u nekim naseljima Đerdapa, ali da su oni danas asimilovani i da govore lakalne ungurjanske govore.»
Dr.Slavoljub Gacović u svom delu «Od Rimljana i Latinskog do Rumuna Timočana i Rumunskog» navodi da se na prostoru na kojem danas žive Vlasi severoistočne Srbije, koji se u međusobnoj komunikaciji nazivaju Rumâńi (=Rumuni), proteže se od Dunava do nesto južnije od Rtnja i od Morave do nešto istočnije od Timoka, a njihov maternji jezik je banatski govor dakorumunskog dijalekta kod Vlaha Ungurijana i oltenski govor daorumunskog dijalekta rumunskog jezika kod Vlaha Carana, mada se u novije vreme, u vezi sa aktuelno-političkom situacijom, u srpskoj štampi pominje «vlaški jezik». Naime, Rumuni (Rumâńi) severoistočne Srbije na maternjem jeziku svoj jezik nazivaju «l’imba rumâńască» (=rumunski jezik).
U prošlosti je jezik Rumuna među strancima nazivan i vlaški , eng Wallachian, fran. Valaque, nem. Walachisch, ital., port., span., valaco, srb., hrv., bos., bug., vlaški.
Po genealoškoj klasifikaciji rumunski jezik (l’imba rumâńască), koji se formirao u unutrašnjosti Balkana uglavnom na prostoru romanizovnih tračanskih plemena od Karpata pa do Pinda, pripada indo-evropskom jeziku odnosno grupi romanskih jezika ili neolatinskom, i potiče od latinskog, stoga je blizak francuskom, italijanskom, provansalskom, katalanskom, španskom, portugalskom, sardskom i retroromanskim i furlanskim govorima.
Dakle Vlaški govor čine dva osnovna rumunska narečija. Jendim govore istočni Vlasi, Carani koji žive u nizijama oko Zaječara Negotina, Kladova i Vidina drugim govore Zapadni Vlasi Ungurijani, koji naseljavaju područija Homolja, Zvižda, Stiga, Braničeva, Mlave, Resave i Morave. Porečka reka i Crnorečje pripada prelaznoj dijalektskoj zoni, čije se stanovništvo tradicionalno zvalo Munteni (Munćani).
Ţarani (Carani) govore oltenskim narecjem rumunskog jezika po kome je i standardizovan Rumunski Knjizevni jezik. Caran je inace vezano za «Ţeara Rumanească» (Ceara Rumnjaska) u bukvalnom prevodu Rumunska Zemlja ili poznatije Vlaška, jedna od tri kneževine koje su formirale današnju Rumuniju, Carani su se inače doseljavali iz Vlaške Kneževine.
Ungurijani govore banatskim diajalektom rumunskog jezika, inače sama reč (Unguren) Ungurijan značilo je Rumun iz Transilvanije (Ugarske), jer su se preci današnjih Ungurijana doseljavali iz rumunskog banata ili tada Austrougarske. Govor Munčana je neka vrsta prelazne zone ova dva dijalekta ali mnogo bliži govoru Ungurijana, sa kojima Munćani imaju više sličnosti nego sa istočnim Caranima jer su delom iz Banata.
Pripadnost ovih dijalekta rumunskom jeziku potvrdila su naučna istraživanja vodećih rumunskih dijalektologa Petra Nejeskua (Petre Neiescu) Euđena Beltekija (Euđen Beltechi) i Nikolaja Mokanua (Nicolae Mocanu).
TPKNEWS
